Internationaal
Verzet tegen het onfeilbaarheidsdogma met betrekking tot de uitspraken van de paus ‘ex cathedra’ van 1870 leidde in de Duitstalige landen tot afsplitsingen van de Rooms-Katholieke Kerk en tot vorming van andere oud-katholieke kerkgemeenschappen. Spoedig zocht men contact met de Utrechtse kerk. Men voerde belangrijke vernieuwingen in. Zo werd o.m. de celibaatsverplichting van de priesters afgeschaft en de landstaal als liturgische taal ingevoerd. In 1889 kwam de Unie van Utrecht tot stand, waarbij ook oud-katholieke kerken in Oostenrijk, Joegoslavië, Tsjechoslowakije, Polen en Amerika zijn aangesloten. Na het Tweede Vaticaans Concilie kwam toenadering tot de Rooms-Katholieke Kerk tot stand.
Unie van Utrecht (kerkelijk)
De Unie van Utrecht is de band tussen de (van de Rooms-katholieke Kerk afgescheiden) Oud – Katholieke Kerk, tot stand gekomen in 1889. In dat jaar stelden de oudkatholieke bisschoppen van Nederland, Duitsland en Zwitserland de Utrechtse Bisschopsverklaring op, waarin de leerstellige beginselen van de Oudkatholieke Kerken zijn vastgelegd. Voorts sloten zij een overeenkomst ter regeling van de kerkelijke gemeenschap. Deze omvat de uitwisseling van herderlijke brieven en besluiten, van liturgische en catechetische boeken, en wederzijdse hulp bij ambtsbediening en de opleiding van geestelijken. Geen bisschop mag verplichtingen tegenover andere kerken aangaan zonder instemming van de medeleden van de Unie. Uitvoerend orgaan is de regelmatig bijeenkomende internationale bisschopsconferentie waarvan de oudkatholieke aartsbisschop van het Aartsbisdom Utrecht voorzitter is.
Na 1889 werden in de Unie opgenomen: de Oudkatholieke Kerken van Joegoslavië en Tsjechoslowakije, alsook de Pools Nationale Kerk van Amerika en Polen. Sacramentele gemeenschap (full communion) werd aangegaan met de Anglicaanse Kerken (1931) en met de onafhankelijke Autocefale Kerk van de Filipijnen (1965). In 1972 sloot de bisschopsconferentie een overeenkomst met het Secretariaat van de Eenheid van de Rooms-katholieke Kerk die als grondslag kan dienen voor nauwere betrekkingen. In 1970 gaf de bisschopsconferentie verklaringen uit over onder meer het filioque, die de weg effenden voor een officieel herenigingsgesprek met de Oosters-orthodoxe Kerken. De Unie dient beschouwd te worden als een samengaan van zelfstandig katholieke kerken staande op een gelijke geloofsgrondslag en kerkordening. Als zodanig bezit de Unie noch de bisschopsconferentie jurisdictionele bevoegdheden. Binnen de kerkenband wordt de Utrechtse Kerk als moederkerk beschouwd.
Oud-Katholieke Kerken,benaming voor kerken die hun ontstaan danken aan afwijzing van het Romeinse kerkcentralisme Nederland. In Nederland leven twee katholieke kerken naast elkaar: de Rooms-Katholieke Kerk en de Oud-Katholieke Kerk. De laatste heeft altijd benadrukt dat zij zich nooit heeft afgescheiden van de RK, maar dat zij tegen haar wil buiten de gemeenschap is geraakt. Daarmee beschouwt de Oud-Katholieke kerk zich als een rechtstreekse voortzetting van de kerk die Willibrord aan het einde van de 7e eeuw in de noordelijke Nederlanden heeft gesticht.
In Nederland ontstond na de afzetting door Rome (in 1702) van de apostolisch vicaris Petrus Codde, een beweging die van jansenisme (zie onder) was beschuldigd. Een langdurig conflict volgde. In 1723 koos het Utrechtse kapittel tenslotte een nieuwe bisschop, Cornelis Steenoven, zonder toestemming van Rome. Een minderheid van de Nederlandse katholieken sloot zich bij hem aan; zij noemde zich de Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie.
Rond 1920 werd het verplichte celibaat afgeschaft voor de geestelijken. In de liturgie werd de landstaal ingevoerd in laats van het latijn. Na een lang bezinningsproces besloten de bisschoppen in 1998 tot het openstellen van het priesterambt voor de vrouw, net zoals dat in andere oud-katholieke kerken in Europa al het geval was. In Nederland werd in 1999 de eerste vrouw tot priester gewijd.
Op dit moment worden de drie Oud-Katholieke parochies in het Groene Hart bediend door mevr. A.T.M. (Alja) Tollefsen-van der Lans.
Oud-Katholiek in Nederland
Meer over leren en leven zie de website van de Oud-Katholieke kerk van Nederland